Қадар — тақдир аст. Қадариён касонеанд, ки тақдирро ё ягон марҳилаи тақдирро инкор мекунанд.
Пас чаро онҳоро қадариён (қадария) меноманд?
Шарҳи аввал: зеро гумроҳии онҳо ба масъалаҳои тақдир (қадар) рабт дорад.
Шарҳи дуввум: худи қадариҳо ба намояндагони Аҳли суннат мегӯянд: «Чаро моро қадарӣ мегӯед? Мо қадрро инкор мекунем ва шумо ба он имон доред, ин тасдиқи қадар дар эътиқоди шумост. Ин шумо қадариён ҳастед, на мо».
Ибни Қутайба мегўяд, ки ин парешонӣ аз ҷониби ин мардум аст, хоҳиши мардумро ба ин роҳ ба иштибоҳ андохтан аст. Аммо дар ҳақиқат пайравони ҳақ аъмоли хешро ба Аллоҳ вогузор мекунанд, тақдирро ба Аллоҳ нисбат медиҳанд ва амалҳои худро низ аз ҷониби Аллоҳ таъйин карда шуда мегӯянд, гарчанде ба онҳо зарурият надоштанд. Ва қадариён барои худ қадрро нисбат медиҳанд ва мегўянд: «Аллоҳ муқаррар намекунад, вале мо худамон ҳар чизро муқаррар мекунем». Ва касе, ки даъвои чизе мекунад ва чизеро ба худ нисбат медиҳад, сазовортар аст, ки ин номро бигирад, аз касе, ки эътиқоди мухталиф дорад ва онро дар бораи худ инкор мекунад. Аҳли суннат вал Ҷамоъат тақдирро ба худ нисбат намедиҳанд, балки онро ба Аллоҳ нисбат медиҳанд ва ин гумроҳон онро ба худ нисбат медиҳанд ва аз ин рӯ сазовори номи қадария мебошанд. Имом Нававӣ низ дар шарҳи «Саҳеҳи Муслим» ба ин нуқта ишора кардааст.
Паёмбар (дуруду саломи Аллоҳ бар ӯ бод) фармудаанд, ки қадариён зардуштӣ (маҷусӣ), оташпарастони ин ҷамоат, дуалистанд.
Дуалистҳо кистанд? Инҳо касоне ҳастанд, ки эътиқод доранд, ки ду асл, ду худо вуҷуд дорад: худои нур ва худои зулмот, худои бадӣ ва худои неки. Онҳо боварӣ доранд, ки ҷаҳонро ин ду принсип ҳукмронӣ мекунад: равшанӣ ва зулмот. Барои ҳамин онҳо иди наврӯзро ҷашн мегиранд, зеро 21 март аст, ки дарозшавии рӯзҳо оғоз мешавад, яъне қисми равшании рӯз меафзояд, ки гӯё рамзи пирӯзии нур бар бадӣ аст.
Чаро қадариёнро маҷуси ин ҷамоат мегӯянд?
Аввалан, барои он ки иддаъо мекунанд, ки дар баробари Аллоҳ Таъоло офаринандагоне ҳастанд, ки инсон худаш аъмоли худро меофарад. Онҳо даъво доранд, ки дар олам ғайри хости Аллоҳ Таъоло як навъ ирода вуҷуд дорад, аз ин рӯ даъво доранд, ки на як офаринанда ва мудир, балки бисёранд. Маҷусиҳо иддаъо доранд, ки ду офаридгор мавҷуд аст ва қадариён аз ин ҳам бештар иддаъо мекунанд.
Дуюмин, барои он ки маҷусиҳо мегӯянд: «Некӣ аз Аллоҳ, ва он чӣ бад аз Аллоҳ нест». Ва қадариён низ мегўянд: «Агар шахсе ба кори баде даст занад, бадиҳо (шарр) ба Аллоҳ нисбат дода намешавад» — ва аз ин рӯ он чиро, ки аз бади муқаррар шудааст, инкор мекунанд.
☑️ Мо мегӯем, ки бадӣ аз рӯи амал ба Аллоҳ Таъоло мутаъаллиқ нест: ҳар коре, ки аз Аллоҳ Таъоло аст, ҳама хайр аст. Аммо дар худи коре, ки офарида шудааст, метавонад барои касе як навъ бадӣ бошад. Ин ки Аллоҳ ин корро офаридааст, Аллоҳ кардааст, албатта хуб аст ва бади аз ҷиҳати қарор ва амали ӯ бо Аллоҳ коре надорад. Аммо дар худи амал, дар худи офаридаҳо чизе ҳаст, ки метавонад барои касе бад бошад.
Масалан, шахсе бемор мешавад ва ё дар тиҷорат ноком мешавад — ин барояш бад аст, аммо ин ҳама аз ҷониби Аллоҳ Таъоло муъайян шудааст ва он чи Аллоҳ бар ӯ қарор додааст, хайр аст, ҳама қарорҳояш нек ва ҳикмат аст. Барои худи инсон ин як навъ бадӣ аст, аммо қарори худи Аллоҳ — хайр аст.
Дар қадариён ин тавр нест, мегӯянд: «Чӣ гуна мешавад, ки амали инсонро Аллоҳ офаридааст ва корҳои бадро низ Аллоҳ офаридааст?». Ва дар ин бобат ба зардуштиён низ шабоҳат доранд.
📓Аз мукаммалтарин китобҳое, ки ҳадис дар бораи тақдирро дар бар мегиранд, ин китоби Имом ал-Бейҳақӣ “Ал-қада вал қадр” аст.
